آیا پیامبر اسلام و امامان شیعه علم غیب داشتند ؟
نسبت علم غیب داشتن پیامبر وامامان شیعه مبنای قرآنی ندارد ، برای اثبات این مدعا سخن را در پنج حوزه طرح می کنیم :
الف - بررسی معنا ومفهوم واژه ی « غَیب » .
ب - آیاتی که واژه ی غیب در آن ها به کار رفته است .
پ - آیات « یسئلونک » معروف به آیات پرسش وپاسخ .
ت - آیات نسبت دادن علم چیزها به پروردگار .
ث - برداشت
----------------------------------------------------
الف - بررسی معنا ومفهوم واژه ی « غَیب »
راغب اصفهانی در مفردات زیر نام « غیب » گوید : الغَیب مصدر ُ غابتْ الشمسُ وغیرُها إذا استترتْ عن العین ، واستُعمِل في کلّ غائب عن الحاسّة وعمّا یَغیبُ عن علم الإنسان بمعنی الغائب ، یُقال للشيء غَیب وغائب باعتباره بالناس لا بالله تعالی فإنّه لا یَغیبُ عنه شيءٌ . وقولُه : عالِمُ الغیب والشهادة أي ما یَغیبُ عنکم وما تَشهدونه ، والغَیبُ في قوله : یُؤمنون بالغَیب أي ما لا یقعُ تحت الحواسّ ولا تَقتضیه بدایة العقول وإنّما یُعلَم بخبر الأنبیاء وبدفعه یقعُ علی الإنسان اسم الإلحاد . وقال بعضُهم : معناه ( أي : یُؤمنون بالغیب ) یُؤمنون إذا غابوا عنکم وعلی هذا قوله : الذین یَخشَون ربّهم بالغَیب و ... .
برگردان : غیب مصدر : غابت الشمس وغیرها ( خورشید وجز آن غروب کرد ) است ، وقتی که از چشم پنهان شود ، ودر هرچه که ازحواس وعلم انسان پنهان وپوشیده باشد به معنی غائب به کار برده می شود ، به چیز ، غیب وغائب گفته می شود ، در نسبت آن به انسان نه پروردگار برین چون که او هیچ چیز از وی پنهان نیست . وسخنش : دانای غیب وآشکار یعنی آن چه که از دید وعلم شما پنهان است وآنچه که بر شما آشکار است . و واژه ی غیب در سحنش : ایمان می آورند به غیب یعنی به آن چه که در حواس پنجگانه ی شما وعقلتان در نمی آید وتنها با خبر رسانی پیامبران دانسته می شوند وبا رد کردن آن نام الحاد بر انسان اطلاق می گردد . ویکی از بزرگان فرمود که ( یؤمنون بالغیب ) یعنی ایمان دارند وقتی که در حضورتان نیستند وغائب هستند ( یعنی در تنهایی وخلوت خودشان هم ایمان دارند ) وبر اساس این معنا است : کسانی که از پروردگارشان بیم دارند در تنهایی وخلوت و ... .
از توضیح راغب بر می آید که که واژه ی « غیب » در چهار معنا در قرآن به کار رفته است :
الف - پنهان از چشم ( حضور نداشتن ) . مانند : أم کان من الغائبین ( نمل : 20 )
ب -پنهان ازحواس پنجگانه وعلم بشر.مانند:وما من غائبة في السماء والأرض إلّا في کتاب مُبین(نمل:75)
پ -پنهان از جمیع حواس پنجگانه وعلم و عقل بشر.مانند:الذین یؤمنون بالغیب (بقره : 3)
ت - تنهایی وخلوت خویشتن . مانند : الذین یَخشَون ربّهم بالغیب . : ( أنبیاء : 49 )
ریشه ی غیب به صورت های گوناگون ( غیب ، غیبه ، غائبة ، غائبین و غیوب ) 57 بار در قرآن به کار رفته است . غیب 48 با ر ، غیبه 1 بار ، غیوب 4 بار ، غائبة 1 بار ، غائبین 3 بار .
ب- آیاتی که واژه ی غیب در آن ها به کار رفته است .
1- الذین یؤمنون بالغَیب ویُقیمون الصلاةَ ... . بقره ( 2 ) : 3
آنان که به غیب ایمان می آورند ونماز می گزارند .
2- إنّي أعلمُ غَیبَ السماوات والأرض ... . بقره ( 2 ) : 33
من ( یعنی خدا ) نهان آسمان ها وزمین را می دانم .
3- ذلک من أنباء الغَیب نُوحیهِ إلیک ... . آل عمران ( 3 ) : 44
این ها از خبر های غیب است که به تو وحی می کنیم . ( تو یعنی پیامبر اسلام )
4 - ما کان اللهُ لِیُطلِعکم علی الغَیب ... . آل عمران ( 3 ) : 179
وخدا بر آن نیست که شمارا بر غیب بیاگاهاند . ( شما یعنی مومنین )
5- فالصالحاتُ قانتاتٌ حافظاتٌ للغیب بما حفظ اللهُ . نساء ( 4 ) : 34
پس زنان شایسته،فرمانبردارند ودر غیب شوی عفیفند وفرمان خدای را نگه می دارند.
6- لِیعلمَ اللهُ مَن یَخافه بالغَیب ... . مائده ( 5 ) : 94
تاخدا بداند چه کسی در نهان از او می ترسد .
7- قل لا أقولُ لکم عندي خزائنُ الله ولا أعلمُ الغَیب ... . أنعام ( 6 ) : 50
بگو:به شما نمی گویم که خزاین خدا نزدم است وعلم غیب هم نمی دانم.(بگو تو ای پیامبر)
8 - وعنده مَفاتحُ الغَیب لا یَعلمُها إلّا هو ... . أنعام ( 6 ) : 59
وکلید های غیب نزد اوست . جز او کسی را برغیب آگاهی نیست .
9 - عالمُ الغَیب والشهادة وهو الحکیمُ الخبیرُ . أنعام ( 6 ) : 73
دانای نهان وآشکار و او حکیم وآگاه است .
10- ولو کنتُ أعلمُ الغیَب لَاسْتکثرتُ من الخیر ... . أعراف ( 7 ) : 188
واگر علم غیب می دانستم بر خیر خود بسی می افزودم . ( سخن پیامبر )
11- ثمّ تُردُّون إلی عالِم الغَیب والشهادة ... . توبه ( 9 ) : 94
آنگاه شما نزد (خدای) دانای نهان وآشکار برده خواهید شد .
12- وستُردُّون إلی عالِم الغَیب والشهادة فیُنبّئکم بما کنتم تعملون . توبه ( 9 ):105
وشما به نزد دانای نهان وآشکار برده خواهید شد واو از اعمالتان آگاهتان خواهدکرد .
13- فقل إنّما الغیبُ لله فانتظروا إنّي معکم من المنتظرین . یونُس ( 10 ) : 20
بگو:علم غیب تنها از آن خداست.انتظار بکشید . من نیز با شما منتظر می مانم.(تو ای پیامبر)
14- و لا أقولُ لکم عندي خزائنُ الله ولا أعلمُ الغَیب ... . هود ( 11 ) : 31
به شما نمی گویم خزاین خدا نزدم است وعلم غیب هم نمی دانم.(سخن نوح بامردمش)
15- تلک من أنباء الغَیب نُوحیها إلیک ... . هود ( 11 ) : 49
این ها از خبر های غیب است که به تو وحی می کنیم . (تو یعنی پیامبر اسلام )
16- ولله غیبُ السماوات والأرض وإلیه یَرجعُ الأمرُ کلُّه . هود ( 11 ) : 123
واز آن خداست نهانِ آسمان ها وزمین و همه ی کارها به او باز گردانده می شود.
17- ذلک لِیَعلمَ أنّي لم أخُنْه بالغیب ... . یوسف ( 12 ) : 52
چنین شد تا بداندکه من در غیبتش به او خیانت نکرده ام.(سخن یوسف درباره پادشاه مصر)
18- وما شَهِدنا إلّا بما عَلِمنا وما کنّا للغیب حافظین ... . یوسف ( 12 ) : 81
وماجزبه آنچه می دانیم شهادت نمی دهیم وازغیب نیزآگاه نیستیم.(برادران یوسف با پدرشان)
19- ذلک من أنباء الغَیب نُوحیهِ إلیک ... . یوسف ( 12 ) : 102
این ها از خبر های غیب است که به تو وحی می کنیم . ( تو یعنی پیامبر اسلام )
20- عالمُ الغَیب والشهادة الکبیرُ المتعالِ . رعد ( 13 ) : 9
دانای نهان وآشکار خدای بزرگ بلند مرتبه .
21- ولله غیبُ السماوات والأرض ... . نحل ( 16 ) : 77
واز آن خداست نهانِ آسمان ها وزمین .
22- ویقولون خمسةٌ سادسُهم کلبُهم رَجماً بالغَیب ... . کهف ( 18 ) : 22
و از روی غیب گویی می گویند پنج تن بودند وششمیشان سگشان بود .
23- قل اللهُ أعلمُ بما لبِثوا له غیبُ السماوات والأرض ... . کهف ( 18 ) : 26
بگو خداوند داناتر است به این که چند سال آرمیده اند.غیب آسمان ها وزمین ازآنِ اوست.
24- جناتِ عدنٍ التي وَعَدالرحمانُ عباده بالغیب ... . مریم ( 19 ) : 61
بهشت های جاوید که خدای رحمان از غیب به بندگان خویش وعده کرده است .
25- أطّلعَ الغیبَ أم اتّخذَ عند الرحمان عَهداً . مریم ( 19 ) : 78
آیا از غیب آگاهی داشت ، یا از خدای رحمان پیمان گرفته بود ؟ ( منظور عاص بن وائل )
26- الذین یَخشَون ربّهم بالغیب وهم من الساعة مُشفقون ... . أنبیاء ( 21 ) : 49
آنان که از خدای خویش در نهان می ترسند واز روز قیامت هراسناکند .
27- عالمُ الغَیب والشهادة فتعالی عمّا یُشرکون . مؤمنون ( 23 ) : 92
دانای نهان وآشکار ، از هر چه شریک او می سازند برتر است .
28- قل لا یَعلمُ مَن في السماوات والأرض الغیبَ إلّا اللهُ ... . نمل ( 27 ) : 65
بگو:هیچ کس درآسمان ها وزمین غیب نمی داند مگر الله .(مخاطب پیامبر اسلام است)
29- ذلک عالمُ الغَیب والشهادة العزیزُ الرحیمُ . سجده ( 32 ) : 6
اوست که دانای نهان وآشکار است . پیروزمند ومهربان .
30- قل بلی وربّي لَتأتینّکم عالِمِ الغیب ... . سبأ ( 34 ) : 3
بگو آری به خدایم دانای غیب سوگندکه شما راخواهدآمد.(یعنی قیامت)
31- أنْ لو کانوا یَعلمون الغیبَ ما لَبِثوا في العذاب المُهین . سبأ ( 34 ) : 14
اگر علم غیب می دانستند ، درآن عذاب خوار کننده نمی ماندند . ( منظور جن ها )
32- وقد کفروا به مِن قبلُ ویَقذفون بالغیب مِن مکان بعید . سبأ ( 34 ) : 53
وپیش از این به او کافر شده بودند و از جای دور به او از غیب خیالی تهمت می زدند .
33- إنّما تُنذرُ الذین یَخشَون ربّهم بالغیب وأقاموا الصلاة ... . فاطر ( 35 ) : 18
تو فقط کسانی رامی ترسانی که ازپروردگارشان،نادیده بیمناکند ونماز می گزارند.(توای رسول)
34- إنّ اللهَ عالمُ غیبِ السماوات والأرض إنّه علیمٌ بذات الصدور . فاطر ( 35 ) : 38
خدا ، دانای نهانِ آسمان ها وزمین است واو به آن چه در دل هاست ، آگاه است .
35- إنّما تُنذرُ مَن اتّبَعَ الذکرَ وخشيَ الرحمانَ بالغیب ... . یس ( 36 ) : 11
تو فقط کسی را می ترسانی که از ذکر پیروی کند واز خدای رحمان در نهان بترسد .
36- عالمَ الغَیب والشهادة أنتَ تَحکُم بین عِبادک ... . زمر ( 39 ) : 46
دانای نهان وآشکار ، تو میان بندگانت داوری خواهی کرد .
37- إنّ اللهَ یَعلمُ غیبَ السماوات والأرض والله بصیرٌ بما تَعملون .حُجُرات ( 49 ):18
هرآینه خدا،دانای نهانِ آسمان ها وزمین است،وبه هر کاری که می کنید بیناست.
38- مَن خشيَ الرحمانَ بالغیب وجاء بقلب مُنیب . ق ( 50 ) : 33
آن هایی را که در نهان از خدای رحمان می ترسند وبا دلی توبه کار آمده اند .
39- أم عندهم الغیبُ فهم یکتبون . طور ( 52 ) : 41
یا علم غیب می دانند و آنهایند که می نویسند ؟ ( منظور کافران )
40 - أعنده علمُ الغیب فهو یَری . نجم ( 53 ) : 35
آیا علم غیب دارد ومی بیند ؟
41- و لِیعلمَ اللهُ مَن یَنصُره ورُسُله بالغیب إنّ الله قويٌّ عزیز . حدید ( 57 ) : 25
تا خدا بداند چه کسی به نادیده،او وپیامبرانش رایاری میکند البته خدا توانا وپیروزمند است.
42- عالمُ الغَیب والشهادة وهو الرحمانُ الرحیمُ . حَشر ( 59 ) : 22
دانای نهان وآشکار وبخشاینده و مهربان است .
43- ثمّ تُردُّون إلی عالِم الغَیب والشهادة فیُنبّئکم بما کنتم تعملون . جمعه ( 62 ) : 8
آنگاه شما نزد دانای نهان وآشکار برگردانده شویدتابه کارهایی که کرده اید آگاهتان سازد.
44 - عالمُ الغَیب والشهادة العزیزُ الحکیم . تَغابُن (64 ) : 18
دانای نهان وآشکار ، پیروزمند وحکیم است .
45 - إنّ الذین یَخشَون ربّهم بالغیب لهم مغفرة وأجرٌ کبیرٌ . مُلک ( 67 ) : 12
کسانی که نادیده از پروردگارشان می ترسند،برایشان آمرزش ومزد فراوان است.
46- أم عندهم الغیبُ فهم یکتبون . قلم ( 68 ) : 47
یا علم غیب می دانند و آنهایند که می نویسند ؟
47 - عالمُ الغَیب فلا یُظهِرُ علی غیبه أحداً . جنّ ( 72 ) : 26
دانای غیب است وغیب خود را بر هیچ کس آشکار نمی سازد .
48- وما هو علی الغیب بضَنینٍ . تکویر ( 81 ) : 24
وآن چه را از غیب به او گویند دریغ نمی دارد . ( یعنی پیامبر )
49 - عالمُ الغَیب فلا یُظهِرُ علی غیبه أحداً ... . جنّ ( 72 ) : 26
دانای غیب است وغیب خود را بر هیچ کس آشکار نمی سازد .
50- قالوا لا علم لنا إنّک أنتَ علّامُ الغیوب . مائده ( 5 ) : 109
گویند : ما را هیچ دانشی نیست ، دانا به غیب تو هستی . ( منظور جمیع پیامبران )
51- تَعلمُ ما في نفسي ولا أعلمُ ما في نفسک إنّک أنتَ علّامُ الغیوب . مائده ( 5 ) : 116
به آنچه دردلم است آگاهی ومن ازآنچه درذات توست بیخبرم.دانابه غیب تو هستی.(سخن عیسی)
52- ألم یَعلموا أنّ الله یَعلَم سرّهم ونجواهم و أنّ الله علّامُ الغیوب . توبه ( 9 ) : 78
آیانمیدانندکه خدارازدلشان وپچ پچ کردنشان را میداند؟زیرااوست که دانای نهانهاست.
53- قل إنّ ربّي یَقذِفُ بالحقّ علّامُ الغیوب . سبأ ( 34 ) : 48
بگو : پروردگار من الهامبخش سخن حق است . دانای غیبهاست .
54- وما مِن غائبة في السماء والأرض إلّا في کتاب مُبین . نمل ( 27 ) : 75
ودر آسمان ها و زمین هیچ رازی نیست . مگر آن که در کتاب مبین آمده است .
55- فَلَنقُصّنّ علیهم بعلم وما کنّا غائبین . أعراف ( 7 ) : 7
واز هرچه کرده اندباآگاهی تمام برایشان حکایت خواهیم کرد،زبرا ما هرگز غایب نبوده ایم.
56- وتَفقَّدَ الطیرَ فقال ما لي لا أری الهُدهدَ أم کان من الغائبین . نمل ( 27 ) : 20
ودر میان مرغان جستجو کرد وگفت : چرا هد هد را نمی بینم ، آیا از غایبان است ؟
57- وما هم عنها بغائبین . انفطار ( 82 ) : 16
واز آن غایب نشوند . ( یعنی گناهکاران از جهنم )
پ- آیات « یسئلونک » معروف به آیات پرسش وپاسخ .
1- یسئلونک عن الآهلّة قل هي مَواقیتُ للناس و الحجّ ... . بقره ( 2 ) : 189
از تو درباره ی هلال های ماه می پرسند،:بگو آن برای شناخت وقت وکارهای حج مردم است.
2- یسئلونک ماذا یُنفقون قل ما أنفقتم من خیر فللوالدینِ ... . بقره ( 2 ) : 215
از تو می پرسندکه چه انفاق کنند؟بگو آنچه از مال خود انفاق میکنید برای پدر ومادر و ... باشد.
3- یسئلونک عن الشهر الحرام قتال فیه قل قتالٌ فیه کبیرٌ ... . بقره ( 2 ) : 217
ازتودرباره ی جنگ کردن در ماه حرام می پرسند؟بگو جنگ کردن در آن ماه(گناهی)بزرگ است.
4 - یسئلونک عن الخمر والمَیسر قل فیهما إثمٌ کبیرٌ ومَنافعُ للناس ... . بقره ( 2 ) : 219
از تو درباره ی شراب وقمار می پرسند؟بگو درآن دوگناهی بزرگ وسودهایی برای مردم است.
5- یسئلونک ماذا یُنفقون قل العفو ... . بقره ( 2 ) : 219
از تو می پرسند که چه چیز انفاق کنند ؟ بگو آنچه افزون آید .
6- یسئلونک عن الیَتامی قل إصلاحٌ لهم خیرٌ ... . بقره ( 2 ) : 220
از تو در باره ی یتیمان می پرسند ؟ بگو اصلاح حالشان بهتر است .
7- یسئلونک عن المَحیض قل هو أذی ... . بقره ( 2 ) : 222
از تو در باره ی حیض زنان می پرسند ؟ بگو حیض رنجی است .
8 - یسئلونک ماذا أحِلّ لهم قل أحِلّ لکم الطیّبات ... . مائده ( 5 ) : 4
ازتو درباره چیزهاییکه برایشان حلال است می پرسند؟بگو چیزهای پاکیزه برشماحلال است.
9- یسئلونک عن الساعة أیّانَ مُرساها قل إنّما علمُها عند ربّي ... . أعراف ( 7 ) : 187
ازتودرباره ی قیامت می پرسند چه وقت فرامی رسد؟بگو:علم آن تنها نزد پروردگار من است.
10- یسئلونک کأنّک حَفيٌّ عنها قل إنّما علمُها عند الله ... . أعراف ( 7 ) : 187
چنان ازتو می پرسندکه گویی تو از آن آگاهی؟بگو : علم آن تنها نزد خداست.(منظورقیامت)
11- یسئلونک عن الأنفال قل الأنفالُ لله والرسول ... . أنفال ( 8 ) : 1
از تو در باره ی غنایم جنگی می پرسند ؟ بگو غنایم جنگی از آنِ خدا ورسول است .
12- یسئلونک عن الروح قل الروح من أمر ربّي ... . إسراء ( 17 ) : 85
از تو در باره ی روح می پرسند ؟ بگو : روح جزیی از فرمان پروردگار من است .
13- یسئلونک عن ذي القرنین قل سأتلو علیکم منه ذکراً ... . کهف ( 18 ) : 83
از تو در باره ی ذوالقرنین می پرسند ؟ بگو : برای شما از او چیزی خواهم خواند .
14- یسئلونک عن الجبال فقل یَنسفها ربّي نَسفاً ... . طه ( 20 ) : 105
از تو در باره ی کوه ها می پرسند ؟ بگو : پروردگار من همه را پراکنده می سازد .
15- یسئلونک عن الساعة أیّانَ مُرساها ... . نازعات ( 79 ) : 42
ازتودرباره ی قیامت می پرسندکه چه وقت فرا می رسد ؟ (تنها یسئلونک است که قل ندارد)
ت- آیات نسبت دادن علم چیزها به پروردگار
1- قل إنّما علمُها عند ربّي لا یُجلّیها لوقتها إلّا هو ... . أعراف ( 7) : 187
بگو :علم آن تنها نزد پروردگار من است.تنها اوست که چون زمانش فرا رسد آشکارش سازد.
2- قل إنّما علمُها عند الله ولکن أکثر الناس لا یَعلمون ... . أعراف ( 7) : 187
بگو : علم آن تنها نزد خداست . ولی بیشتر مردم نمی دانند .
3- قال علمُها عند ربّي في کتابٍ لا یَضلُّ ربّي ولا یَنسَی ... . طه ( 20 ) : 52
گفت:علم آن نزدخدایم است درکتابی که نه خطامیکندونه فراموش.(آن:نسل های پیشین)
4 - یسئلک الناسُ عن الساعة قل إنّما علمُها عند الله ... . أحزاب ( 33 ) : 63
مردم در باره ی قیامت از تو می پرسند ؟ بگو : علم آن نزد خداست .
5- قال وما علمي بماکانوا یعملون.إنْ حسابهم إلّا علی ربّي لو تَشعُرون.شعراء(26):112و113
گفت:دانش من به کارهایی که میکنند نمی رسد.اگرمی فهمید حسابشان تنهاباخدایم است
(سخن نوح باقومش)
6- قل لا تعتذروا لم نؤمنَ لکم قد نبّأَنا اللهُ من أخبارکم ... . توبه ( 9 ) : 94
بگو:عذر نیاورید،گفتارتان را باور نخواهیم کرد.چون خدا ما را از اخبار شما آگاه کرده است.
ث- برداشت
1-در این مبحث ما بیشتر با معنا ومفهوم بخش(ب و پ) سروکار داریم؛گرچه همه ی آیات رابه عنوان شاهد مثال واژه ی غیب آورده ایم .
2-آیه ها به روشنی نشان می دهند که علم غیب تنها از آنِ خداست وهیچکس با خداوند شریک نیست واگر کسی نسبتی جز این دهد نادان است ! به ترجمه ها با دقت بنگرید .
3-در بیشتر آیه های شاهد مثال مخاطب رسول گرامی اسلام است ودر برخی از آیه ها مخاطب دیگران هستند .
4 - در آیه 14 سوره ی سبأ آمده است که حتی جنیان هم از علم غیب برخوردار نیستند .
5- پیامبر از عالَم غیب تنها آن قدر می داند که بر وی وحی می شود ونه بیشتر ؛ وبه همین دلیل به عنوان نمونه گفته است : ذلک من أنباء الغیب ، وشبیه آن . ومن در این آیه برای تبعیض است یعنی اینها که به تو می گویم بخشی کوچک از اقیانوس غیب است وغرّه مشو!
6 -در آیه های یسئلونک به روشنی مطلب پیداست ؛ حتی مسائل عینی وطبیعی که شب وروز با آن سروکار دارند مثل : کوه ، هلال ماه ، انفاق ، شراب و ... را خداوند درباره اش توضیح می دهد وبه رسولش واگذار نمی کند .
7-آیه های بیشمار دیگری در قرآن وجود دارد که به حوادث واتفاقات زمان حیات رسول اشاره دارد که رسول مشکلاتش را با وحی حل کرده است وخویشتن پیش از وحی از حل آن ناتوان بوده است .
8 - اگر حال پیامبر چنین است حال دیگران چون است ؟!
