تجزیه وترکیب شماره ( 10 )
چند مثال کاربردی برای اجرای ترکیب :
1 – یُبشّرالله المؤمنَ برحمته .
( عربی 1 ، عمومی ، درس نهم ، ص 103 )
یبشّر : فعل مضارع مرفوع ؛ چون ادوات ناصبه و جازمه همراهش به کار نرفته است .
الله : فاعل و مرفوع .
المؤمن : مفعول به و منصوب .
رحمة : مجرور به حرف جرّ ، و ( برحمة ) جارّ و مجرور.
ـه : مضاف إلیه و مجرورمحلّا .
2 – من طلب العلی سهر اللیالي .
( عربی 2 غیر علوم انسانی ، درس هفتم ، ص 89 )
من : مبتدا و مرفوع محلّا .
طلب : فعل شرط و مجزوم محلّا .
العلی : مفعول به و منصوب تقدیرا .
سهر : جواب شرط و مجزوم محلّا .
اللیالي : مفعول به و منصوب ظاهرا .
جمله ی ( طلب العلی سهر اللیالي ) خبر مبتدا و مرفوع محلّا .
3 – واترک الحرص تعش في راحة .
( عربی 3 غیر علوم انسانی ، درس ششم ، ص 86 )
و : ـــــــ
اترک : فعل و فاعل آن ضمیر مستتِر " أنت " جمله فعلیّه .
الحرص : مفعول به و منصوب .
تعش : فعل و فاعل آن ضمیر مستتر " أنت " جمله فعلیّه ، فعل مضارع مجزوم (و علامت آن سکون )
مجزوم است چون در پاسخ به فعل طلبی ( اترک ) به کار رفته است .
في : ــــــــ
راحة : مجرور به حرف جرّ ، و ( في راحة ) جارّ و مجرور .
4 – عسی العاملُ أن یتمتّعَ بمکانة رفیعة .
( عربی 2 علوم انسانی ، درس سیزدهم ، ص 155 )
عسی : از افعال مقاربه و اسم آن ( العامل ) و جمله اسمیّه .
العامل : اسم " عسی " و مرفوع .
أن : ــــــــ
یتمتّع : فعل و فاعل آن ضمیر مستتر " هو " جمله فعلیّه منصوب محلّا خبر عسی ؛ مضارع منصوب بـ " أن " .
بـ : ـــــــ
مکانة : مجرور به حرف جرّ ، و " بمکانة " جارّ ومجرور .
رفیعة : صفة و منصوب به تبعیّت از موصوف ( مکانة ) .
5 – ما أجمل الدین و الدنیا إذا اجتَمعا .
(عربی 3 علوم انسانی ، درس سیزدهم ، ص 156 )
ما : مبتدا و مرفوع محلّا ( مای تعجّبیّه ) .
أجمل : فعل و فاعل آن ضمیر مستتر" هو " ، جمله ی فعلیّه خبر مرفوع محلّا .
الدین : مفعول به و منصوب ( متعجَّب منه )
و : ــــــ
الدنیا : معطوف ومنصوب به إعراب تقدیریّ .
إذا : ظرف منصوب محلّا ( یا : مفعول فیه )
اجتمعا : فعل و فاعل آن ضمیر بارز " الف " ، جمله ی فعلیّه و مضاف إلیه و مجرور محلّا .
| 
 | 
6 – « وعد الله المؤمنین و المؤمنات جنّات تجري من تحتها الأنهار »
( عربی چهارم ، درس اوّل ، ص 7 )
وعد : فعل و فاعل آن " الله " جمله فعلیّه .
الله : فاعل و مرفوع .
المؤمنین : مفعول به اوّل و منصوب به " یاء "چون جمع مذکّر سالم است .
و : ــــــــ
المؤمنات : معطوف و منصوب به " کسره " چون جمع مؤنّث سالم است .
جنات : مفعول به دوم و منصوب به " تنوین جرّ " چون جمع مؤنّث سالم است .
تجري : فعل وفاعل آن " الأنهار " جمله ی فعلیّه صفت و منصوب محلّا به تبعیّت از موصوف ( جنّات ) ؛ مضارع مرفوع به اعراب تقدیری .
من : ـــــــ
تحت : مجرور به حرف جرّ ، و " من تحت " جارّ و مجرور ( حال است برای الأنهار )
ها : مضاف الیه و مجرور محلّا .
الأنهار : فاعل ( برای : تجری ) ومرفوع .
7 – إنّ کثیرا من الناس معتقدون أنّ هناک أشخاصا مُنحُوا قدرة علی قلب التراب ذهبا بعصاً سحریّة .
( ص 9 ، عربی چهارم )
إنّ : از حروف مشبّهة بالفعل ( ناسخة ) ، عامل نصب ، مبنيّ بر فتح . / ــــــــــــ .
کثیرا : اسم ، مفرد ، مذکّر ، مشتقّ ( صفة مشبّهة از مصدر کَثرة ) ، نکره ، معرب ، صحیح الآخر ، منصرف . / اسم " إنّ " و منصوب ،
جمله اسمیّه و ابتدائیّه .
من : حرف جرّ ، عامل ، مبنيّ بر فتح ( برای بر طرف کردن التقای ساکنین ) ./ ـــــــــــ .
الناس : اسم ، مفرد ( یا : اسم جمع ) ، مذکّر ، جامد غیر مصدريّ ، معرفه بـ أل ، معرب ، صحیح الآخر ، منصرف . / مجرور به حرف جرّ –
و " من الناس " جارّ ومجرور .
معتقدون : اسم ، مفرد ، مذکّر ، مشتقّ ( اسم فاعل از مصدر " اعتقاد " ) ، نکره ، معرب ، صحیح الآخر ، منصرف . / خبر " إنّ " و مرفوع –
به " واو " ، چون جمع مذکّر سالم است ( علامت اعراب فرعي )
أنّ : از حروف مشبّهة بالفعل ( ناسخة ) ، عامل نصب ، مبنيّ بر فتح . / ــــــــــــ .
هناک : اسم ، غیر متصرّف ، معرفه ، مبنيّ بر فتح . / خبر مقدّم " إنّ " و مرفوع محلّا .
أشخاصا : اسم ، جمع تکسیر مفرد آن " شخص " ، مذکّر ، جامد غیر مصدريّ ، نکره ، معرب ، صحیح الآخر ، منصرف . / اسم مؤخّر " أنّ " –
و منصوب .
منحوا : فعل ماضي ، للغائبین ، مجرّد ثلاثيّ ، صحیح و سالم ، متعدّي ، مبنيّ للمجهول ، مبنيّ برضمّ . / فعل و نائب فاعل آن ضمیر بارز" واو " –
جمله فعلیّه و جمله ی وصفیّه ومنصوب محلّا به تبعیّت از موصوف ( أشخاصا ) .
قدرة : اسم ، مفرد ، مؤنّث ، جامد مصدريّ ، نکره ، معرب ، صحیح الآخر ، منصرف . / مفعول به دوم و منصوب .( مفعول به اول ، همان -
ضمیر بارز " واو " است که پس از مجهول شدن فعل ، نائب فاعل آن گشته است . )
علی : حرف جرّ ، عامل ، مبنيّ برسکون ./ ـــــــــــ .
قلب : اسم ، مفرد ، مذکّر ، جامد مصدريّ ، معرفه ، معرب ، صحیح الآخر ، منصرف . / مجرور به حرف جرّ و " علی قلب " جارّ ومجرور .
التراب : اسم ، مفرد ، مذکّر ، جامد غیر مصدريّ ، معرفه بـ أل ، معرب ، صحیح الآخر ، منصرف . / مضاف إلیه و مجرور ( مجرور لفظا و -
منصوب محلّا ؛ چون مفعول به اول شبه فعل " قلب " می باشد ؛ و مصدر قلب از فعل " قَلَبَ " و دو مفعولی است . )
ذهباً : اسم ، مفرد ، مذکّر ، جامد غیر مصدريّ ، معرفه بـ أل ، معرب ، صحیح الآخر ، منصرف . / مفعول به دوم " قلب " و منصوب .
بـ : حرف جرّ ، عامل ، مبنيّ برکسر ./ ـــــــــــ .
عصاً : اسم ، مفرد ، مؤنّث ، جامد غیر مصدريّ ، نکره ، معرب ، مقصور ، منصرف . / مجرور به حرف جرّ و مجرور تقدیرا و " بعصا "-
جارّ و مجرو ر .
سحریّة : اسم ، مفرد ، مؤنّث ، جامد غیر مصدريّ ، نکره ، معرب ، صحیح الآخر ، منصرف . / صفت و مجرور به تبعیّت از موصوف ( عصا ) .
8 – لا تکن رطبا فتعصرَ و لا یابسا فتکسرَ .
( ص 42 ، عربی چهارم )
لا : حرف نهي ، عامل جزم ، مبنيّ بر سکون . / ـــــــ .
تکن : فعل مضارع ، للمخاطب ، مجرّد ثلاثيّ ، معتلّ و أجوف ( در آن اعلال به حذف صورت گرفته است ) ، معرب . / از افعال ناقصه و-
اسم آن ضمیرمستتر " أنت " جمله اسمیّه و ابتدائیّه .
رطبا : اسم ، مفرد ، مذکّر ، مشتقّ ( صفة مشبّهة از مصدر " رطب " ) ، نکره ، معرب ، صحیح الآخر ، منصرف . / خبر " تکن " و منصوب .
فـ : حرف ( فاء سببیِه ) ، عامل نصب ، مبنيّ بر فتح . / ــــــــــ .
تعصر : فعل مضارع ، للمخاطب ، مجرّد ثلاثيّ ، صحیح و سالم ، متعدّي ، مبنيّ للمجهول ، معرب . / فعل و نائب فاعل آن ضمیرمستتر " أنت "-
جمله ی فعلیّه و جواب طلب ؛ مضارع منصوب ( عامل نصب فاء سببیّ ) .
و : حرف عطف ، غیر عامل ، مبنيّ بر فتح .
لا : حرف نهي ، عامل جزم ، مبنيّ بر سکون . / ـــــــ .
یابسا : اسم ، مفرد ، مذکّر ، مشتقّ ( اسم فاعل از مصدر " یُبس " ) ، نکره ، معرب ، صحیح الآخر ، منصرف . / خبر " تکن " محذوف و –
این حذف به قرینه ی لفظی صورت گرفته است . و جمله ی " لا تکن " یابسا ، عطف است به جمله ی : لا تکن رطبا ، وعطف از نوع جمله به جمله می باشد .
فـ : حرف ( فاء سببیِه ) ، عامل نصب ، مبنيّ بر فتح . / ــــــــــ .
تکسر : فعل مضارع ، للمخاطب ، مجرّد ثلاثيّ ، صحیح و سالم ، متعدّي ، مبنيّ للمجهول ، معرب . / فعل و نائب فاعل آن ضمیرمستتر " أنت "-
جمله ی فعلیّه و جواب طلب ؛ مضارع منصوب ( عامل نصب فاء سببیّ ) .
9 – و أسوأ الناس تدبیرا لعاقبة من أنفق المال في ما لیس ینفعه .
( ص 81 ، عربی چهارم )
و : حرف عطف ، غیر عامل ، مبنيّ بر فتح . / ـــــــــ .
أسوأ : اسم ، مفرد ، مذکّر ، مشتقّ ( اسم تفضیل از مصدر " سوء " ) ، معرفه ، معرب ، صحیح الآخر ،غیر منصرف . / مبتدا و مرفوع .
الناس : اسم ، مفرد ( یا : اسم جمع ) ، مذکّر ، جامد غیر مصدريّ ، معرفه بـ أل ، معرب ، صحیح الآخر ، منصرف . / مضاف الیه و مجرور.
تدبیرا : اسم ، مفرد ، مذکّر ، جامد مصدريّ از باب تفعیل ، نکره ، معرب ، صحیح الآخر ، منصرف . / تمییز ( نسبت ) و منصوب .
لـ : حرف جرّ ، عامل ، مبنيّ برکسر ./ ـــــــــــ .
عاقبة : اسم ، مفرد ، مؤنّث ، جامد مصدريّ ( گرچه بر وزن فاعل است ) ، نکره ، معرب ، صحیح الآخر ، منصرف . / مجرور به حرف جر ، و " لعاقبة " جارّ و مجرور .
من : اسم ، موصول عامّ ، معرفه ، مبنيّ بر سکون . / خبر و مرفوع محلّا .
أنفق : فعل ماضی ، للغائب ، مزید ثلاثيّ از باب إفعال با یک حرف زائد ، صحیح و سالم ، متعدّي ، مبني للمعلوم ، مبنيّ بر فتح . / فعل وفاعل آن
ضمیرمستتر" هو " ( و مرجع ضمیر ، من است ) جمله ی فعلیّه و صله ی موصول و اعرابی ندارد .
المال : اسم ، مفرد ، مذکّر ، جامد غیر مصدريّ ، معرفه بـ أل ، معرب ، صحیح الآخر ، منصرف . / مفعول به و منصوب .
في : حرف جرّ ، عامل ، مبنيّ برسکون ./ ـــــــــــ .
ما : اسم ، موصول عامّ ، معرفه ، مبنيّ بر سکون . / مجرور به حرف جرّومجرور محلّا ، و" في ما " جارّو مجرور .
لیس : فعل ماضی ، جامد ، للغائب ، مجرّد ثلاثيّ ، معتلّ و أجوف ( بدون اعلال ) ، مبنيّ بر فتح . / از افعال ناقصه و اسم آن ضمیر مستتر " هو " ( ومرجع ضمیر ، ما می باشد ) و جمله ، صله ی موصول و محلّی از اعراب ندارد .
ینفع : فعل مضارع ، للغائب ، مجرّد ثلاثيّ ، صحیح و سالم ، متعدّي ، مبنيّ للمعلوم ، معرب . / فعل و فاعل آن ضمیرمستتر " هو " جمله ی فعلیّه و خبر " لیس " و منصوب محلّا ؛ مضارع مرفوع – به خاطر این که عوامل نصب و جزم همراهش نیامده است .
ـه : اسم ، ضمیر متّصل برای حالت نصب یا جرّ ، للغائب ، معرفه ، مبنيّ بر ضمّ . / مفعول به و منصوب محلّا .
